Φτάνοντας ξένοι και οι δυο σε ξένη για μας χώρα, γνώρισα από το Πακιστάν το φίλο μου που έγραφε στη χώρα του ιστορίες Κι αυτήν που μας συνέβηκε τη γράφω παρακάτω Στον κήπο καθόμουν Στα χόρτα επάνω Φωνούλες ν’ ακούω Παιδιών Κοντά μου όταν ήρθαν Φεγγάρι, τους είπα Να πουν Και όταν το είπαν Φεγγάρι, τους είπα Πως είμαι, να ’ρθουν Ο φίλος μου απ’ το Πακιστάν αλλιώτικα την έπλασε την ίδια ιστορία «Η Γυναίκα που Έφερε τ’ Άστρα» να είμαι εγώ στον ουρανό Το Πακιστάν χωρίστηκε, δεν ξέρω αν γραφτήκανε δυο ιστορίες ποτέ Κι ίσως πολλά σημαίνουνε τα λίγα αυτά να πω Τώρα να δεις, και άλλα ακόμη θα πλέξω
μ’ αυτά, γιατί καθώς την ξένη γλώσσα ακούγοντας μιλούσα τη δική μας
βαθιά, καταλάβαινα πόσο δύσκολο είναι ο άνθρωπος να ονομάσει τ’ αληθινά. Κι άλλο είναι, όπως είπαν, στα λόγια μου να έρχεσαι Ελένη λοιπόν Σε λένε Σελάνα που μόνη πλανιέται Εκείνη Και συ Που κάθεσαι μόνη Ελένη Ακούς; Παιδική γλώσσα που έχομε όλοι αυτήν σου μιλώ Γιατί δεν την παίζουνε Οι φιλενάδες της Ελένη Βακαλό. 1978. Του κόσμου. Αθήνα: Κέδρος. Και στον συγκεντρωτικό τόμο: Ελένη Βακαλό. 1995. Το άλλο του πράγματος. Ποίηση 1954–1994. Αθήνα: Νεφέλη. Η Ελένη Βακαλό γεννήθηκε το 1921 στην Κωνσταντινούπολη. Η καταγωγή των γονιών της ήταν από τα Δωδεκάνησα.
Το
1944 παντρεύτηκε το ζωγράφο και σκηνογράφο Γιώργο Βακαλό με τον οποίο
απέκτησε ένα γιό, το Μάνο, που ήταν καθηγητής αρχιτεκτονικής στο
Πανεπιστήμιο του Μίσιγκαν (στις Ηνωμένες Πολιτείες), μέχρι τον πρόωρο
θάνατό του, τον Οκτώβριο του 2000.
Η Ελένη Βακαλό σπούδασε
Αρχαιολογία στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών και στη
συνέχεια παρακολούθησε μεταπτυχιακά μαθήματα στη Σορβόννη (στο Παρίσι),
με ειδίκευση στην Ιστορία της Τέχνης.
Μια πολυσχιδής
προσωπικότητα, υπηρέτησε με σθένος και επιτυχία τρεις τομείς της
πνευματικής ζωής: την ποίηση, την κριτική των εικαστικών τεχνών και την
εκπαίδευση.
Πρωτοεμφανίστηκε στα γράμματα σε πολύ νεαρή ηλικία, το
1945, δημοσιεύοντας τα πρώτα της ποιήματα με την προτροπή του Γκάτσου
και του Ελύτη. Στη συνέχεια εξέδωσε 14 ποιητικές συλλογές και, το 1991,
τιμήθηκε με το Πρώτο Κρατικό Βραβείο Ποίησης, ενώ ποιήματά της έχουν
μεταφραστεί σε πολλές γλώσσες.
Από το 1952 και μέχρι το 1974
εργάστηκε ως κριτικός τέχνης στην εφημερίδα «Τα Νέα», με διακοπή δύο
χρόνων στην περίοδο της δικτατορίας. Ήταν επίσης κριτικός τέχνης του
περιοδικού «Ζυγός», κατά την πρώτη περίοδο της έκδοσής του από το 1955
ως το 1967. Τα άρθρα της στα «Νέα» επαναδημοσιεύτηκαν σε δίτομη έκδοση
το 1996, που τιμήθηκε με το Βραβείο Δοκιμίου της Ακαδημίας Αθηνών
(1997).
Το 1957-58 στρέφεται και προς την εκπαίδευση και, μαζί με
το σύζυγό της Γιώργο Βακαλό, τον Παναγιώτη Τέτση και τον Φραντζή
Φραντζισκάκη δημιούργησαν την πρώτη σχολή Καλών και Εφαρμοσμένων Τεχνών
στην Ελλάδα, την Σχολή Βακαλό. Εκεί δίδαξε Ιστορία και Θεωρία της Τέχνης
ως το 1990, ενώ παράλληλα ήταν μέλος της διεύθυνσης της Σχολής, θέση
που υπηρέτησε ενεργά μέχρι και την τελευταία ημέρα της ζωής της.
Έδωσε
πολλές διαλέξεις και δίδαξε ως επισκέπτρια-καθηγήτρια σε πολλά
πνευματικά και εκπαιδευτικά ιδρύματα και πανεπιστήμια, στην Ελλάδα και
το εξωτερικό. Ιδιαίτερα δημιουργική ήταν η συνεργασία της με το
Πανεπιστήμιο του Πρίνστον, στις Ηνωμένες Πολιτείες, στο οποίο η Ελένη
δώρισε μεγάλο μέρος του αρχείου της.
Από το 1994, και μέχρι το
τέλος της ζωής της, υπήρξε μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου της Εθνικής
Πινακοθήκης. Πολλές ήταν οι συνεντεύξεις της στον τύπο καθώς και οι
συμμετοχές της σε τηλεοπτικές και ραδιοφωνικές εκπομπές για τα εικαστικά
και την ποίηση.
Για τη συνεισφορά της στην εκπαίδευση και τη
θεωρία της τέχνης τιμήθηκε με την απονομή του τίτλου του Επίτιμου
Διδάκτορος από δύο Πανεπιστήμια, ένα ελληνικό και ένα βρετανικό: της
Θεσσαλονίκης το 1998 και του Derby το 2000.
الرسامة هبة زقوت,--Η Παλαιστίνια ζωγράφος Χέμπα Ζαγκούτ, γνωστή
για τους πολύχρωμους «ζωντανούς» πίνακές της, σκοτώθηκε με τα δύο μικρά
παιδιά της σε αεροπορική επιδρομή των Ισραηλινών στη Λωρίδα της Γάζας. Η
Χέμπα Ζαγκούτ σκοτώθηκε την Παρασκευή στις 13 Οκτωβρίου και τον θάνατό
της επιβεβαίωσε η αδελφή της μέσω ανάρτησης στο Facebook, ενώ σχετική
αναφορά έκανε και το παλαιστινιακό έντυπο Arabs48.
Είχε σπουδάσει καλές τέχνες στο πανεπιστήμιο Al-Aqsa της Γάζας και
εκπαιδεύτηκε στη γραφιστική. Η τέχνη της επικεντρωνόταν συχνά σε θέματα
όπως η γυναίκα, η πατρίδα, η φύση και ο βαθύς δεσμός μεταξύ μητέρων και
παιδιών.
Η Χέμπα Ζαγκούτ εργαζόταν ως δασκάλα σε δημόσιο σχολείο και στο
παρελθόν είχε εργαστεί στην Υπηρεσία Αρωγής και Έργων των Ηνωμένων Εθνών
για τους Παλαιστίνιους πρόσφυγε
Ταουφίκ Ζαγιάντ (1932-1994)
Με τα δόντια
Με τα δόντια θα υπερασπιστώ την κάθε στιγμή από το χώμα της πατρίδας μου με τα δόντια μου. Γη άλλη πατρίδα μου δε δέχομαι ακόμα κι αν με κρέμαγαν από τις φλέβες, μένω εδώ όμηρος της αγάπης για τη μάντρα του σπιτιού μου, για την πάχνη και το στοργικό ζαμπάκι, μένω εδώ κι όλα τους τα σταυρώματα δε με συντρίβουν. Μένω εδώ και υπερασπίζομαι την κάθε σπιθαμή απ΄ το χώμα της πατρίδας μου με τα δόντια.
Ο σταυρωμένος-Ταουφίκ Ζαγιάντ (1932-1994)
Με λουλούδια και με γλυκά Και μ’ όλη την αγάπη μας προσμένουμε Εγώ, η γη, το φεγγάρι, Η πηγή, η ελιά, τ’ αγριολούλουδα, Τα διψασμένα περιβόλια και τ’ αμπέλια και χίλια πράσινα τραγούδια που κάνουνε τις πέτρες και φυλλοφοούν. Με λουλούδια και με γλυκά και μ’ όλη την αγάπη μου προσμένω και καρτερώ του αγέρα την πνοή που έρχεται απ΄ την ανατολή μήπως και στα φτερά του φέρει μήνυμα μήπως και κάποια μέρα ο ποταμός φωνάξει: Σταυρωμένε, ανάσανε, οι δικοί απόντες διάβηκαν.
Τα ποιήματα προέρχονται από το βιβλίο “Ποίηση του λαού της Παλαιστίνης”, εκδ. έλευσις ΠΗΓΗ
Διδάσκουμε τη ζωή -Rafeef Ziadah
(απόσπασμα)
Σήμερα, το σώμα μου ήταν μια σφαγή σε τηλεοπτική μετάδοση.
Σήμερα, το σώμα μου ήταν μια σφαγή σε τηλεοπτική μετάδοση,
που έπρεπε να χωρέσει σε ατάκες και όρια λέξεων.
Σήμερα, το σώμα μου ήταν μια σφαγή σε τηλεοπτική μετάδοση,
που έπρεπε να χωρέσει σε ατάκες και όρια λέξεων,
γεμάτα με αρκετά στατιστικά στοιχεία για να αντικρούσουν τη μετρημένη απάντηση.
Και τελειοποίησα τα αγγλικά μου και έμαθα τα ψηφίσματά μου του ΟΗΕ.
Κι ωστόσο, αυτός με ρώτησε, κυρία Ziadah,
δε νομίζετε πως όλα θα επιλύονταν
αν σταματούσατε να διδάσκετε τόσο μίσος στα παιδιά σας;
Παύση.
Κοιτάζω μέσα μου για τη δύναμη να είμαι υπομονετική,
αλλά η υπομονή δεν είναι στην άκρη της γλώσσας μου
καθώς οι βόμβες πέφτουν πάνω απ’ τη Γάζα.
Η υπομονή μόλις μου διέφυγε.
Παύση. Χαμόγελο.
Διδάσκουμε τη ζωή, κύριε!
Εμείς οι Παλαιστίνιοι διδάσκουμε τη ζωή μετά που κατέλαβαν τον τελευταίο ουρανό.
Διδάσκουμε τη ζωή μετά που έχτισαν τους εποικισμούς τους και τα τείχη του απαρτχάιντ,
μετά τους τελευταίους ουρανούς.
Διδάσκουμε τη ζωή, κύριε!
Αλλά σήμερα, το σώμα μου ήταν μια σφαγή σε τηλεοπτική μετάδοση,
φτιαγμένη να χωράει σε ατάκες και όρια λέξεων.
Διδάσκουμε τη ζωή, κύριε!
Διδάσκουμε τη ζωή, κύριε!
Εμείς οι Παλαιστίνιοι
ξυπνάμε κάθε πρωί
για να διδάξουμε στον υπόλοιπο κόσμο τη ζωή, κύριε!
Πλήρη αναφορά για την Rafeef Ziadah, θα βρείτε ΕΔΩ
Ήρεμη μέρα
Δεν έχει νεκρούς στους δρόμους σήμερα
Είναι μια ήσυχη μέρα,
Η κίνηση είναι κανονική,
Υπάρχει αρκετός χώρος για την πομπή
Των χθεσινών νεκρών
Χώρος για να προστεθεί
ένα όνειρο, μια ιδέα, ένα μικρό αγόρι,
μια ακόμη ώθηση στην αγαπημένη βάρκα,
ένα ψεύτικο όνομα για το κύτταρο,
ένα τριαντάφυλλο για τη νέα αγάπη,
ένα χέρι στον σύντροφο
Λίγος χώρος για να μείνεις ζωντανός για λίγο ακόμη
Αρκετός χρόνος για να σφίξεις τα χέρια
Και να φτάσεις τον ήλιο
[…]
Μια ήρεμη μέρα,
Η γειτόνισσα θα βγει από το νυχτικό της
Για να κρεμάσει λίγη υπνηλία γύρω μας,
Κάποιο νωθρό ξύπνημα
Είναι πολύ ληθαργική για να μαζέψει γράμματα σε λέξεις
Πού είναι η ζωή αυτό το απέραντο πρωινό του περιπάτου;
Δεν θα φύγουμε
Απ’ την ασπράδα του φορέματός της ένας λόγος
Θα έρθει να μας μεταφέρει στους δρόμους
Μόλις εκείνη πέσει νεκρή λέγοντας «καλημέρα»
Chassan Zaqtan (μτφρ. από τα αγγλικά: Χριστίνα Λιναρδάκη)
Λίγος χώρος για να μείνεις ζωντανός για λίγο ακόμη
Αρκετός χρόνος για να σφίξεις τα χέρια
Και να φτάσεις τον ήλιο
[…]
Μια ήρεμη μέρα,
Η γειτόνισσα θα βγει από το νυχτικό της
Για να κρεμάσει λίγη υπνηλία γύρω μας,
Κάποιο νωθρό ξύπνημα
Είναι πολύ ληθαργική για να μαζέψει γράμματα σε λέξεις
Πού είναι η ζωή αυτό το απέραντο πρωινό του περιπάτου;
Δεν θα φύγουμε
Απ’ την ασπράδα του φορέματός της ένας λόγος
Θα έρθει να μας μεταφέρει στους δρόμους
Μόλις εκείνη πέσει νεκρή λέγοντας «καλημέρα»
Chassan Zaqtan (μτφρ. από τα αγγλικά: Χριστίνα Λιναρδάκη)
Chassan Zaqtan (1954-) γεννήθηκε κοντά στη Βηθλεέμ και έζησε στην
Ιορδανία, τον Λίβανο, τη Συρία και την Τυνησία. Έλαβε το Εθνικό Μετάλλιο
Τιμής της Παλαιστίνης τον Ιούνιο του 2013. Το έργο του έχει μεταφραστεί
στα αγγλικά, γαλλικά, ιταλικά, νορβηγικά και άλλες ακόμη γλώσσες. ΠΗΓΗ
Το βράδυ στην πόλη είναι σκοτεινό, εκτός από τη λάμψη των βομβών σιωπηλό, εκτός από τον αχό των βομβαρδισμών τρομακτικό, εκτός από την καθησυχαστική υπόσχεση μιας προσευχής μαύρο, εκτός από το φως των μαρτύρων Καληνύχτα» Αυτό ήταν το τελευταίο ποίημα της φεμινίστριας Παλαιστίνιας ποιήτριας
Χίμπα Αμπού Νάντα. Πέθανε στο σπίτι της στο Χαν Γιούνες της Γάζας από
ισραηλινό βομβαρδισμό στις 22 Οκτωβρίου, έχοντας αφήσει ένα ύστατο
μήνυμα: «Αν πεθάνουμε, πείτε στον κόσμο πως είμαστε άνθρωποι δίκαιοι,
είμαστε στην πλευρά της αλήθειας».
Μαχμούντ Νταρουΐς-ΝΑ ΣΚΕΦΤΕΣΑΙ ΤΟΥΣ ΑΛΛΟYΣ-DARWISH, MAHMOUD,
Kαθώς ετοιμάζεις το πρωινό σου, να σκέφτεσαι τους άλλους.
Μην ξεχνάς να ταΐζεις τα περιστέρια.
Όταν πολέμους ξεκινάς, να σκέφτεσαι τους άλλους.
Μην ξεχνάς όσους λαχταρούν την ειρήνη.
Όταν πληρώνεις το νερό, να σκέφτεσαι τους άλλους.
Εκείνους που μόνο τα σύννεφα έχουν να τους θηλάσουν.
Όταν γυρνάς στο σπιτικό σου, να σκέφτεσαι τους άλλους
.Μην ξεχνάς όσους ζουν σε αντίσκηνα.
Όταν τα αστέρια μετράς πριν κοιμηθείς, να σκέφτεσαι τους άλλους.
Τσακισμένοι,
ταπεινωμένοι, βαλμένοι σε έναν τόπο από όπου δεν είναι, δεν θέλουν να
τους βλέπουν. Αντιμέτωποι με την απουσία. Κλαίμε τον άλλον ή δεν
σημαίνουμε απολύτως τίποτα; Η σπονδυλική μου στήλη καμπυλώνεται σε
σπείρα. Ο γκρεμός τρέχει προς και από τα ανθρώπινα πλάσματα.
Αφήνουμε
πίσω μας βόμβες διασποράς. Νάρκες de facto. Πόνος που φλέγεται. Σοδειά
μολυσμένου καπνού. Σοδειά βομβών. Σοδειά νεογιλών δοντιών. Σοδειά
φοινίκων, καπνός. Σοδειά μαρτύρων, καπνός. Ψηφίσματα, καπνός. Σωτηρία,
καπνός. Λύτρωση, καπνός. Ανάσαινε. Μη φοβάσαι όσα έχουν εκραγεί. Αν
είναι να φοβάσαι, φοβήσου όσα ακόμη δεν έχουν εκραγεί».
«Φίλοι μου/ κι ανάμεσα στα χαλάσματα των
σπιτιών, ανάμεσα στην πείνα και τα αγκάθια, είπα στα μάτια, ήσυχα:
σταματήστε… ας κλάψουμε πάνω από τα ερείπια εκείνων που έφυγαν
εγκαταλείποντάς τα.
Το σπίτι καλεί εκείνον που το έχτισε. Το σπίτι τού δίνει συλλυπητήρια.
Και
η καρδιά, τσακισμένη, στενάζει και λέει: Τι σου έκαναν τις μέρες; Πού
είναι αυτοί που πριν σε κατοικούσαν; Ακουσες γι’ αυτούς; Εμαθες κάτι
μετά τη φυγή τους;
Εδώ ονειρεύτηκαν, εδώ ήταν και χάραζαν τα σχέδια του αύριο. Αλλά πού είναι τα όνειρα και το αύριο; Και πού είναι εκείνοι;
Πώς να με συντρίψουν οι πληγές; Πώς μπορεί να με συντρίψει η απόγνωση; Πώς να κλάψω μπροστά σας;».
Ένα συγκλονιστικό ποίημα του κορυφαίου ποιητή της Παλαιστίνης, Μαχμούντ
Νταρουίς (1941-2008). «Σ’ αυτή τη γη υπάρχει κάτι που αξίζει να το
ζήσεις», μεταφρασμένο στα ελληνικά από τον Νασίμ Αλάτρας.
Το ποίημα λέει αυτά περίπου:
Σ’ αυτή τη γη υπάρχει κάτι που αξίζει να το ζήσεις
Ο δισταγμός του Απρίλη
Η μυρωδιά του ψωμιού την αυγή
Αυτά που λένε οι γυναίκες για τους άντρες
Τα γραπτά του Αισχύλου
Η αρχή του έρωτα
Το χορτάρι πάνω σε μια πέτρα
Μητέρες που ζουν με το σκοπό της φλογέρας
Και ο φόβος των κατακτητών για τη μνήμη
Σε αυτή τη γη υπάρχει κάτι που αξίζει να το ζήσεις
Το τέλος του Σεπτέμβρη
Μια γυναίκα που ανθίζει μετά τα σαράντα
Η ώρα του ήλιου στη φυλακή
Σύννεφα που σχηματίζουν πελώριες μορφές
Τα συνθήματα του λαού για κείνους που φεύγουν γελαστοί
και ο φόβος στα μάτια των τυράννων
Σε αυτή τη γη υπάρχει κάτι που αξίζει να το ζήσεις
Αρκετό μου είναι- Φάντουα Τουκάν. Αρκετό μου είναι να πεθάνω στη γη απάνω, να ενταφιαστώ μέσα της να λιώσω βουλιάζοντας στο χώμα της το γόνιμο, να εξαφανιστώ… Για να ξαναφυτρώσω σα λουλούδι που το ‘κανε παιχνίδι ένα παιδί του τόπου μου. Αρκετό μου είναι να με κρατήσει η αγκαλιά της πατρικής μου γης εγγύς της να ‘μαι όσο μια χούφτα χώμα, ένας μίσχος από χορτάρι ένα αγριολούλουδο.
Η Fadwa Tuqan ήταν
μια Παλαιστίνια ποιήτρια γνωστή για τις αναπαραστάσεις της αντίστασης
στην ισραηλινή κατοχή στη σύγχρονη αραβική ποίηση. Μερικές φορές έχει
αναφερθεί ως «Ποιήτρια της Παλαιστίνης».
«Γυμνή Σου δέεται η ψυχή. Από χαρά,από πόνο
γυμνή από ηδονή
γυμνή Σου δέεται η ψυχή, Δημιουργέ,με μόνο
την άπλαστη φωνή,
που, πριν στη σάρκα μου να μπει, στον Κόρφο σου – ως τζιτζίκι
κρυμμένο στην ελιά –
βουλή δική Σου χτύπαε στην καρδιά μου κι έλεε: «νίκη,
νίκη στα πάντα!», και δεν ήτανε μιλιά
δική μου, ήταν η δική Σου, Θεέ, Μ’ εκείνη μόνο
Σου δέομαι, λύτρωσέ μου το σκοπό
το μυστικό που γεύτηκα βαθιά κ’ έξω απ’ το χρόνο,
για ν’ αγαπώ, για ν’ αγαπώ
πάνω από πρόσωπα και πλάσματα, απ’ τον ένα
που κλείνω μέσα μου παλμό,
που είν’ ένας πια για ζωντανά κι πεθαμένα
δώσε μου, ναι, το λυτρωμό,
τον άναρχο Έρωτα να νιώσω ακέριο, Θε μου,
μέσα στα στήθια μου ξανά
και να ‘μαι όλα σαν η πνοή και σαν η βοή τ’ ανέμου,
στα κοντινά, στα μακρινά…» (Α. Σικελιανός, Λυρικός βίος, τ. Β’, Ίκαρος)
