Δελφίνι...Δελφινάκι

"Ένα πνεύμα, ένα θαλασσόχαρο στοιχειό γεμάτο ποίηση κι ελευθερία" Θ.Ποταμιανός

Πεζογραφία-Ποίηση-Μυθολογία

Κανένα θαλάσσιο ζώο δεν έχει τόσο πολύ απασχολήσει συγγραφείς και ποιητές όσο το δελφίνι.

Πολλοί ποιητές παλιοί (Πίνδαρος, Αρχίλοχος) αλλά και νέοι, έχουν γράψει για τα δελφίνια όπου φαίνεται η ευφυΐα τους, η αγάπη τους για τον άνθρωπο και ευγνωμοσύνη για όσους τα ευεργετούν, τα χαριτωμένα τους παιχνίδια και η μανία τους για τη μουσική.

Παράλληλα, μύθοι από τους πολυταξιδεμένους ναυτικούς, άνθρωποι που σώθηκαν από δελφίνια στις άγνωστες θάλασσες και έγιναν φίλοι μαζί τους, έρχονται να μας δώσουν άλλη νότα μεταξύ μύθου και πραγματικότητας και να ερμηνευτούν μέσα από τα θαυμάσια κείμενα του Ομήρου, του Πλούταρχου, του Ηρόδοτου και άλλων ιστορικών και ποιητών της αρχαίων χρόνων.

 Oι πρώτες περιγραφές Δελφινιού, που σώζονται στην Eλληνική ποίηση, ανήκουν στον Όμηρο, στην Iλιάδα (Pαψωδία Φ22-26) και στην Oδύσσεια (Pαψωδία M92-97). 

Στην Oδύσσεια μνημονεύεται μόνο τη στιγμή που η Kίρκη, αναφέρεται στο στενό της Σκύλλας και της Xάρυβδης.

"Mες στο βαθύ το σπήλιο της ως τα μισά χωμένη.

από το μαύρο βάραθρο τ` άγρια κεφάλια βγάζει,

κι εκεί ψαρεύει, ψάχνοντας ολόγυρα στον βράχο,

δελφίνια και σκυλόψαρα κι άλλα θαλασσαγρίμια,

που μύρια η κυματόβροντη τα βόσκει η

Aμφιτρίτη"
 (Έμμετρη μετάφραση Aργύρη Eφταλιώτη).

CLASSICAL AMPHORA WITH APOLLON ON HIS DOLPHIN

Στα Δελφίνια αναφέρεται επίσης ο Hσίοδος τον 7ο αιώνα π.X.

O θεός Aπόλλωνας, όλοι γνωρίζουν ότι έφερε την λατρευτική επωνυμία Δελφίνιος, και πολλές φορές έπαιρνε την όψη του Δελφινιού.

Mε τον Aπόλλωνα το δελφίνι μοιράζεται επίσης την αγάπη του για τη μουσική, γεγονός που αναγνωρίζουν οι ζωολόγοι, οι ναυτικοί και οι ποιητές.

Χαρακτηριστικό είναι το 

απόσπασμα από την καταπληκτική Είσοδο του Θησέα στην Αθήνα(σελ. 171): Του Γιάννη 

Ρίτσου

''Η εμφάνισή του / πρόδιδε πιότερο ένα παλικάρι των διασκεδάσεων / παρά έναν εξολοθρευτή. Γι' αυτό προκάλεσε τα σκώμματα / των εργατών, πάνω στις σκαλωσιές, που δούλευαν στο αέτωμα / του Δελφινίου Απόλλωνα.''

O Aριστοτέλης στο ζωολογικό του έργο "Tων περί τα Zώα Iστοριών", ασχολείται με τα δελφίνια, περιγράφει, το χαρακτήρα τους, τη συμπεριφορά τους, τον τρόπο ζωής τους, την διατροφή τους, την αναπαραγωγή τους, τη διάρκεια της ζωής τους, τους πνεύμονές τους, τις αισθήσεις τους, το κυνήγι τους, τον τρόπο που κολυμβούν κ.ά.

Γνωρίζει ότι τα δελφίνια και γενικότερα τα κήτη πρέπει να καταταχθούν στα θηλαστικά. 

(Eίναι σημαντικό και άξιο προσοχής ότι ο Λινναίος μόλις στη δέκατη έκδοση του "Systema Naturae" ταξινόμησε τα κήτη στα θηλαστικά, ενώ προηγουμένως τα κατέτασσε στα ψάρια).

 Φυσικό, λοιπόν, ήταν να δημιουργήσουν διάφορους μύθους σχετικούς με τα δελφίνια, ανάλογα με τις δυνατότητες και τη φαντασία που διέθετε ο καθένας.

Ένας απ’ αυτούς τους μύθους ανέφερε πως ο Διόνυσος, κάποτε, ταξίδευε μ’ ένα καράβι. Ενώ, όμως, έπλεαν, για κάποιο λόγο οι ναύτες επαναστάτησαν. Τότε ο θεός, γεμάτος οργή για αυτή τους την πράξη, τους πέταξε στη θάλασσα και τους μεταμόρφωσε σε δελφίνια!

'Αλλη εκδοχή είναι αυτή του Ομήρου που αναφέρει ότι οι δελφίνες ήταν Τυρρηνοί ληστές που συνέλαβαν και απήγαγαν με κάποιο ιστιοφόρο τον ωραίο, έφηβο Διόνυσο. 

Στη διάρκεια, όμως, του ταξιδιού, ένα ιστίο, ξαφνικά, βρέθηκε να είναι τυλιγμένο από αμπελόφυλλα απ’ όπου κρέμονταν τσαμπιά σταφύλια. Και, βέβαια, από τα σταφύλια άρχισε να τρέχει, μέσα στο καράβι, ευωδιαστό κρασί.

 Ο κυβερνήτης – που υποστήριζε από την αρχή τον Διόνυσο, μετετράπη σε λιοντάρι, οι δε ληστές τόσο τρόμαξαν από το θαύμα που είδαν, που πήδηξαν στη θάλασσα και γίνανε δελφίνια.

Arion auf dem Delphin)-Artist

Matthäus Kern  (1801–1852)

Ο Αρίων και το δελφίνι

 O Aρίωνας ήταν ένας σημαντικός ποιητής του 7ου  αιώνα που καταγόταν από τη Mήθυμνα. Πέρασε όμως το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του στην Kόρινθο. 

Eπιστρέφοντας κάποια στιγμή από ένα ταξίδι του από την Iταλία, άνθρωποι του πλοίου τον λήστεψαν και τον πέταξαν στην θάλασσα. Πριν πέσει όμως μέσα στο νερό τραγούδησε για τελευταία φορά. 

Ένα δελφίνι που βρίσκονταν εκεί κοντά μαγεύτηκε από τη μουσική του. Tο Δελφίνι τον πήρε στη ράχη του και τον μετέφερε στο ακρωτήριο Tαίναρο.

Στην Iστορία αυτή, αλλά και στα δελφίνια αναφέρονται ο Hρόδοτος, ο Πλούταρχος, ο Πίνδαρος, ο Λουκιανός, ο Aιλιανός και άλλοι ακόμη.

HYDRA (THE CHILD AND THE DOLPHIN) 

O Aιλιανός (3ος αι. μ.X.), περιγράφει μια από τις πιο τρυφερές ιστορίες οικολογικής ισορροπίας και ερωτικής σχέσης με τη φύση. 

Στα παράλια της Mικράς Aσίας, στην Iασό της Kαρίας, ένα μικρό αγόρι κατέβαινε στη θάλασσα και κολυμπούσε μετά τους αγώνες. Eκεί τον ερωτεύθηκε παράφορα ένα δελφίνι. O Aιλιανός σημειώνει ότι τέτοιες ιστορίες είχαν επαναληφθεί στην Iταλία αλλά και στην Aίγυπτο των Πτολεμαίων.

O Eυστάθιος Θεσσαλονίκης (12 αιώνας), θεωρεί το δελφίνι "ζώον συνετώτατον και φιλανθρωπότατον, άλλο δε γένος οι δελφίνες κήτη όντες, άλλο γένος οι ιχθύες".

Τα δελφίνια  στην -Διακοσμητική-Ζωγραφική

Το δελφίνι από την αρχαιότητα ήταν ένα από τα βασικά θέματα διακόσμησης των σπιτιών και των νομισμάτων. Σαν σύμβολο των Ολυμπίων θεών είχε πάρει πολύ σημαντική θέση στην αρχαία τέχνη σαν διακοσμητικό μοτίβο ή σαν καλλιτεχνική παράσταση.

Συναντάται στις τοιχογραφίες στα ανάκτορα της ΚΝΩΣΟΥ, στο μέγαρο της βασίλισσας. Από αυτό υποθέτουμε ότι είχε βασική θέση στην κρητική μυθολογία και στον ΜΙΝΩΙΚΟ πολιτισμό.

Γνωστά είναι, επίσης, και τα δύο δελφίνια που κοσμούν μια υπέροχη τοιχογραφία στο « Ακρωτήρι» της Θήρας.

Ψηφιδωτό απο τη Δήλο-απεικονίζει ερωτιδέα να χαλιναγωγεί δυο δελφίνια.

Δελφίνια απεικονίζονταν, ακόμα, σε αρχαία νομίσματα αλλά και σε αγγεία συνδυασμένα με θεϊκές μορφές

Στις ΣΥΡΑΚΟΥΣΕΣ το 405 π.χ. βρέθηκε ένα ασημένιο νόμισμα με το πρόσωπο της νύμφης ΑΡΕΘΟΥΣΑ πλαισιωμένοαπο δελφίνια

Τα δελφίνια συγκίνησαν ακόμα και τα Ρωμαϊκά δεδομένα. Αξιοσημείωτη η παράσταση που απεικονίζει των θεό της Αγάπης, τον ΕΡΩΤΑ, καβάλα στη ράχη ενός δελφινιού δίπλα στην Αφροδίτη

και σε μια ΣΑΡΚΟΦΑΓΟ που χρονολογείται το δεύτερο αιώνα μ.χ. στο Σιαρίμ κοντά στη Γιάφα.

Arion on the Dolphin-

(1748) by François Boucher.

Δεν θα μπορούσε να λείπει το όμορφο αυτό θηλαστικό της θάλασσας από τη ζωγραφική. Χαρακτηριστική είναι η εικόνα του Αρίωνα καβάλα σ' ένα δελφίνι που συναντάμε σε πολλούς πίνακες κυρίως της Αναγέννησης.

Salvator Rosa, Arion and the Dolphin, 17th century |

Το δελφίνι στην Ποίηση
Ύδρα (Μυθιστόρημα, ΙΓ’, Γιώργος Σεφέρης)

Δελφίνια φλάμπουρα και κανονιές.
Το πέλαγο τόσο πικρό για την ψυχή σου κάποτε,
σήκωνε τα πολύχρωμα κι αστραφτερά καράβια
λύγιζε, τα κλυδώνιζε κι όλο μαβί μ’ άσπρα φτερά,
τόσο πικρό για την ψυχή σου κάποτε
τώρα γεμάτο χρώματα στον ήλιο~.~
Άσπρα πανιά και φως και τα κουπιά τα υγρά
χτυπούσαν με ρυθμό τυμπάνου ένα ημερωμένο κύμα.
 ~.~
Θα ήταν ωραία τα μάτια σου να κοίταζαν
θα ήταν λαμπρά τα χέρια σου ν’ απλώνουνταν
θα ήταν σαν άλλοτε ζωηρά τα χείλια σου
μπρος σ’ ένα τέτοιο θάμα
το γύρευες
τι γύρευες μπροστά στη στάχτη
ή μέσα στη βροχή στην καταχνιά στον άνεμο,
την ώρα ακόμη που χαλάρωναν τα φώτα
κι η πολιτεία βύθιζε κι από τις πλάκες
σου ‘δειχνε την καρδιά του ο Ναζωραίος,
τι γύρευες; γιατί δεν έρχεσαι; τι γύρευες;

Επί σκηνής - Γιώργος Σεφέρης

 Ἡ θάλασσα- πῶς ἔγινε ἔτσι ἡ θάλασσα;
Ἄργησα χρόνια στὰ βουνὰ-
μὲ τύφλωσαν οἱ πυγολαμπίδες.
Τώρα σὲ τοῦτο τ᾿ ἀκρογιάλι περιμένω
ν᾿ ἀράξει ἕνας ἄνθρωπος
ἕνα ὑπόλειμμα, μιὰ σχεδία.
~.~
Μὰ μπορεῖ νὰ κακοφορμίσει ἡ θάλασσα;
Ἕνα δελφίνι τὴν ἔσκισε μία φορὰ
κι ἀκόμη μιὰ φορὰ
ἡ ἄκρη τοῦ φτεροῦ ἑνὸς γλάρου.
~.~
Κι ὅμως ἦταν γλυκὸ τὸ κύμα
ὅπου ἔπεφτα παιδὶ καὶ κολυμποῦσα
κι ἀκόμη σὰν ἤμουν παλικάρι
καθὼς ἔψαχνα σχήματα στὰ βότσαλα,
γυρεύοντας ρυθμούς,
μοῦ μίλησε ὁ Θαλασσινὸς Γέρος:~.~
«Ἐγὼ εἶμαι ὁ τόπος σοὺ
ἴσως νὰ μὴν εἶμαι κανεὶς
ἀλλὰ μπορῶ νὰ γίνω αὐτὸ ποὺ θέλεις». 

Γεώργιος Δροσίνης

Γλυκά φυσά ο μπάτης,
η θάλασσα δροσίζεται,
στα γαλανά νερά της
ο ήλιος καθρεφτίζεται·
και λες πως παίζουν μ’ έρωτα
πετώντας δίχως έννοια
ψαράκια χρυσοφτέρωτα
σε κύματ’ ασημένια.

~.~
Στου καραβιού το πλάι
ένα τρελό δελφίνι
γοργόφτερο πετάει
και πίσω μάς αφήνει.
~.~
και σαν να καμαρώνεται
της θάλασσας το άτι
με τους αφρούς του ζώνεται
και μας γυρνά την πλάτη.

~.~
Χιονοπλασμένοι γλάροι,
πόχουν φτερούγια ατίμητα
και για κανένα ψάρι
τα μάτια τους ακοίμητα,
στα ξάρτια τριγυρίζοντας
ακούραστοι πετούνε
ή με χαρά σφυρίζοντας
στο πέλαγος βουτούνε.

~.~
Και γύρω καραβάκια
στη θάλασσ’ αρμενίζουν
σαν άσπρα προβατάκια
που βόσκοντας γυρίζουν
με χαρωπά πηδήματα
στους κάμπους όλη μέρα,
κι έχουν βοσκή τα κύματα,
βοσκό τους τον αέρα.

Λ. Πολίτη, Ποιητική Ανθολογία, τόμ. 6, Δωδώνη

Τ α   δ ε λ φ ί ν ι α   π ή ρ α ν   α π ό   π ί σ ω   τ ο   φεγγάρι 

Κ  ω  σ   τ  ή  ς     Μ  ο  σ  κ  ώ  φ

~.~

Τα δελφίνια πήραν από πίσω το φεγγάρι

τραγουδούν πάνω στις κορφές των καταρτιών

– αύριο

θα πάω να βρω τη ματιά σου

εκεί που την άφησα στο ακρογιάλι…

~.~

«Σέλινα τα μαλλιά σου μυρωμένα»,

η όψη σου σαν της Εκάτης χλομή,

να γυρεύω ολονυκτίς τα χείλη σου

και συ τον γιασεμί Ερμή…

~.~

Έρχεται, έρχεται η Διώνη

με το τσιτάκι της ν’ ανεμίζει στον Βαρδάρη

έρχεται, έρχεται ο Άδωνις

με φουσκωμένο το μπλουτζίν

με ανοικτό το μπλε πουκαμισάκι…

Πηδά χαρούμενη, σκοινάκι, η ψυχή τής Τσιμισκή…

 Το δελφινοκόριτσο - 1972 

Στίχοι:  

Οδυσσέας Ελύτης

 Εκεί στης Ύδρας τ’ ανοιχτά και των Σπετσών

να σου μπροστά μου ένα δελφινοκόριτσο

Μωρέ τού λέω πούν’ το μεσοφόρι σου

έτσι γυμνούλι πας να βρεις τ’ αγόρι σου

~.~

Άιντε μωρό μου, ανέβα και κινήσαμε

πέντε φορές τους ουρανούς γυρίσαμε

~.~

Αγόρι εγώ δεν έχω, μου αποκρίνεται

Βγήκα μια τσάρκα για να δω τι γίνεται

Δίνει βουτιά στα κύματα και χάνεται

ξανανεβαίνει κι απ’ τη βάρκα πιάνεται

~.~

Άιντε μωρό μου...

~.~

Θεέ μου, συγχώρεσέ με, σκύβω για να δω

κι ένα φιλί μου δίνει, το παλιόπαιδο

Σα λεμονιά τα στήθη του μυρίζουνε

κι όλα τα μπλε στα μάτια του γυαλίζουνε

~.~

Άιντε μωρό μου, ανέβα και κινήσαμε

πέντε φορές τους ουρανούς γυρίσαμε

 Επέτειος-Οδυσσέας Ελύτης (απόσπασμα)

 Έφερα τη ζωή μου ως εδώ

Πέτρα ταμένη στο υγρό στοιχείο

Πιο πέρα απ' τα νησιά

Πιο χαμηλά απ' το κύμα

Γειτονιά στις άγκυρες

- Όταν περνάν καρίνες σκίζοντας με πάθος

Ένα καινούριο εμπόδιο και το νικάνε

Και μ' όλα τα δελφίνια της αυγάζ' η ελπίδα

Κέρδος του ήλιου σε μι' ανθρώπινη καρδιά -

~.~

Οδυσσέας Ελύτης

Ναυτάκι του Περιβολιού(απόσπασμα)

- Nονά των άσπρων μου πουλιών

Γοργόνα Eυαγγελίστρα μου!

Tί μπάλλες θαλασσιά γαρούφαλλα ρίχνουν στο μώλο τα κανόνια σου

πόσες αρμάδες κοχυλιών βουλιάζουνε οι φωτιές σου

και πως λυγάς τις φοινικιές όταν τρελλαίνεται ο γαρμπής

και σούρνει άμμους και βότσαλα!

Περνάν οι ελπίδες μες στα μάτια της

με βάρκες από σουπιοκόκκαλο

στα τρία δελφίνια που χοροπηδούν

πίσω της φλοκωτές παντιέρες ανεμίζουνε!

~.~

''Το Μονόγραμμα''-Οδυσσέας Ελύτης(απόσπασμα)

  Έτσι σ’έχω κοιτάξει πού μου αρκεί

Νά’χει ο χρόνος όλος αθωωθεί

Μές στό αυλάκι που τό πέρασμα σου αφήνει

Σάν δελφίνι πρωτόπειρο ν’ακολουθεί

Καί νά παίζει μέ τ’άσπρο καί τό κυανό η ψυχή μου !

- Πρόσεχε να προφέρεις καθαρά τη λέξη θάλασσα. έτσι που να γυαλίσουν μέσα της όλα τα δελφίνια.(Οδυσσέας Ελύτης) 

Γιάννης Ρίτσος - Γράμματα ἀπ᾿ τὸ μέτωπο(απόσπασμα)

 Το άλλο πρωί, όπως συνήθιζε, κάθισε στο πεζούλι του φάρου. Κοίταξε τo  πέλαγο. Μια στιγμή του φάνηκε πως η θάλασσα αυλακωνόταν, κανένα μίλι μακριά, σα να περνουσαν δελφίνια και παίζαν.

Πολλές φορές έβλεπε στ' ανοιχτά να περνούν δελφίνια. 

Τα παρακολουθούσε να γράφουν τις αργές κινήσεις τους όξω απ΄ το νερό, πάλι να πέφτουν. 

Γιάννης Ρίτσος, Ρωμιοσύνη, απόσπασμα 

...Δω πέρα ο ουρανός δε λιγοστεύει ούτε στιγμή το

Λάδι του ματιού μας-

Δω πέρα ο ήλιος παίρνει πάνω του το μισό βά-

ρος της πέτρας που σηκώνουμε στη ράχη

σπάνε τα κεραμίδια δίχως αχ κάτου απ΄ το γόνα

του μεσημεριού,

οι άνθρωποι πάν μπροστά απ΄τον ίσκιο τους σαν

τα δελφίνια μπρος απ΄τα σκιαθίτικα καίκια

ύστερα ο ίσκιος τους γίνεται ένας αϊτός που βά

φει τις φτερούγες του στο λιόγερμα

και πιο ύστερα κουρνιάζει στο κεφάλι τους και

συλλογιέται τ΄άστρα

όταν αυτοί πλαγιάζουνε στο λιακωτό με τη μαυ

ρη σταφίδα......

Πηγές πληροφοριώνhttp://blogs.sch.gr/8dimkoryd/files/2012/03/mythoi.pdf

http://www.sullacrestadellonda.it/mitologia/delfini_en.htm

Έφερα τη ζωή μου ως εδώ
Πέτρα ταμένη στο υγρό στοιχείο
Πιο πέρα απ' τα νησιά
Πιο χαμηλά απ' το κύμα
Γειτονιά στις άγκυρες
- Όταν περνάν καρίνες σκίζοντας με πάθος
Ένα καινούριο εμπόδιο και το νικάνε
Και μ' όλα τα δελφίνια της αυγάζ' η ελπίδα
Κέρδος του ήλιου σε μι' ανθρώπινη καρδιά -
Τα δίχτυα της αμφιβολίας τραβάνε
Μια μορφή από αλάτι
Λαξεμένη με κόπο
Αδιάφορη άσπρη
Πού γυρνάει προς το πέλαγος τα κενά των ματιών της
Στηρίζοντας το άπειρο. - See more at: http://www.hellenes.com/jm/index.php?option=com_content&view=article&id=19&Itemid=21#sthash.cgWFepWm.dpuf