«Την μέλισσαν ιεράν μεν φασί των Μουσών είναι, βασιλείας δε και πολιτικής ζωής ανθρώποις διδάσκαλον» Πρόκλος, Υπόμνημα εις την Πλάτωνος Πολιτείαν.
H μέλισσα στη μυθολογία
Η μέλισσα κατέχει σημαντική θέση στην ελληνική παράδοση και στην ίδια τη ζωή των Ελλήνων. Οι Έλληνες είχαν αντιληφθεί από πολύ νωρίς τη θρεπτική αξία του μελιού, γι’ αυτό και το θεωρούσαν θεϊκή τροφή.Η Μέλισσα ήταν θυγατέρα του βασιλιά της Κρήτης Μελισσέα, αδελφή της Αμάλθειας, μαζί με την οποία εκτελούσαν χρέη τροφών του νεογέννητου Δία, τον οποίο τάιζαν με γάλα και μέλι. Από αυτό ονομάστηκε ο Ζεύς Μελισσαίος.
Ο Απολλόδωρος μας αφηγείται ένα σημαντικό μύθο του Γλαύκου που αναστήθηκε εκ μέλιτος.
Ο Γλαύκος ήταν γιος του Μίνωα και της Πασιφάης. Όταν ήταν παιδί, κυνηγώντας μια σφαίρα ή κατ’ άλλους έναν ποντικό, έπεσε μέσα σ’ ένα μεγάλο δοχείο γεμάτο μέλι και πνίγηκε. Κανείς δεν γνώριζε πού εξαφανίστηκε.
Τότε κάλεσαν τον Πολύιδο που ήταν περίφημος οιωνοσκόπος και με τη συμβουλή του μπόρεσε ο Βαλλεροφόντης να δαμάσει τον ίππο Πήγασο. Προσπαθώντας να βρει το παιδί, παρατήρησε ότι στην είσοδο ενός υπογείου μια κουκουβάγια έδιωχνε τις μέλισσες. Σε αυτό το υπόγειο βρήκε το δοχείο με το μέλι και από εκεί έβγαλε το λείψανο του Γλαύκου.
Ο Μίνωας του ζήτησε τότε να ξαναζωντανέψει το παιδί και τον έκλεισε μαζί του σ’ έναν κενό τάφο. Εδώ ο Πολύιδος είδε ένα φίδι να πλησιάζει το νεκρό παιδί και το σκότωσε. Σε λίγο εμφανίστηκε ένα άλλο φίδι που, βλέποντας το πρώτο σκοτωμένο, έφυγε και αργότερα επέστρεψε φέρνοντας ένα βότανο το οποίο άπλωσε πάνω σε όλο το σώμα του σκοτωμένου φιδιού, κι εκείνο ξαναζωντάνεψε. Με το βότανο αυτό ο Πολύιδος ξανάφερε στη ζωή τον Γλαύκο.
Ο συμβολισμός της μέλισσας
Μέλισσες ονομάζονταν οι ιέρειες της Δήμητρας, ως τροφοδότειρας θεάς και προεστώσας της πολιτικής κοινωνίας, με φυσικό σύμβολο την κυψέλη. Μέλισσες ονομάζονταν επίσης οι ιέρειες της Εφεσίας Αρτέμιδος. Ο αρχιερέας μάλιστα λεγόταν Εσσήν που σημαίνει «ο βασιλιάς των μελισσών». Μέλισσα αποκαλούσαν και τη Σελήνη, προστάτιδα της γέννησης. Μέλισσες αποκαλούσαν, τέλος, τις ψυχές που κατέρχονταν προς γέννηση και επρόκειτο να ζήσουν με δικαιοσύνη τη ζωή τους και να επιστρέψουν πάλι έχοντας εργαστεί όσα είναι αγαπητά στους θεούς.Στα διάφορα Μυστήρια έπλεναν τα χέρια τους με μέλι αντί για νερό, για να είναι καθαρά από καθετί λυπηρό, βλαπτικό και ρυπαρό. Έκαναν δε με το μέλι καθαρμό της γλώσσας από καθετί σφαλερό. Το μέλι έχει και καθαρτική και συντηρητική δύναμη· πράγματι, πολλά προϊόντα μένουν άσηπτα στο μέλι, και χρόνια τραύματα με το μέλι απολυμαίνονται.
Στην Περσεφόνη, που έχει το προσωνύμιο Μελιτώδης, πρόσφεραν μέλι ως προστάτιδα των καρπών, συμβολοποιούσαν έτσι τη φυλακτική της ιδιότητα. Μερικοί ταυτίζουν το νέκταρ και την αμβροσία με το μέλι, αφού το μέλι είναι τροφή των θεών.
Η μέλισσα είναι ζώο φιλεπίστροφο, παρά πολύ δίκαιο και γαλήνιο, γι’ αυτό και οι σπονδές από μέλι θεωρούνται νηφάλιες. Τα σμήνη των μελισσών είναι ακόμα σύμβολο του αποικισμού. Όταν η μέλισσα μετατίθεται σε άλλο τόπο, μαθαίνει όλα αυτά που αφορούν τη νέα της κατοικία πολύ γρήγορα και με μεγάλη ακρίβεια.
Η θεά μέλισσα, ίσως συνδεόμενη με την Άρτεμη πάνω από τα θηλυκά κεφάλια. Χρυσές πλάκες, 7ος αιώνας π.Χ. (Βρετανικό Μουσείο)πηγη
Μέλισσα αποκαλούσαν και τη Σελήνη, προστάτιδα της γέννησης. Θεά με τη μορφή μέλισσας Μισή μέλισσα, μισή φτερωτή γυναίκα, μορφή της Μεγάλης Θεάς Μητέρας, που είχε σχέση με τη βλάστηση. Η Πυθία, που την έλεγαν και Δελφία Μέλισσα και οι ιέρειες Θρείες έτρωγαν μέλι και αυτό τους έδινε την ικανότητα να προφητεύουν.
Μέλισσες ονομαζόταν και οι ιέρειες της Εφέσιας Άρτεμης θεάς της γονιμότητας και ο αρχιερέας ονομαζόταν «Εσσήν», που σημαίνει «ο βασιλιάς των μελισσών».
Για την ετυμολόγηση του ονόματος Μέλισσα, το Μέγα Ετυμολογικό Λεξικό παραθέτει τα εξής ενδιαφέροντα στοιχεία: «Παρά το μέλλειν… η μέλισσα των ανθών τα χρησιμώτατα συλλέγουσα, το μέλι ποιεί, τα μεν καλά εκλέγουσα, τα δε φαύλα απορρίπτουσα».
Ο Έρωτας κάποτε δεν είδε τη μέλισσα
μες στα τριαντάφυλλα να κοιμάται
κι εκείνη τον τσίμπησε.
Τρυπημένος στο δάχτυλο ούρλιαξε.
Στην ωραία Αφροδίτη τρέχοντας πέταξε
κι είπε: «Χάθηκα, μάνα μου,
χάθηκα και πεθαίνω.
Φίδι με δάγκωσε μικρό, φτερωτό,
Που οι αγρότες μέλισσα το λεν».
Κι εκείνη του απάντησε:
«Αν το κεντρί μιας μέλισσας
πόνο σου φέρνει,
πόσο θαρρείς πως πρέπει να πονούν,
Έρωτα, όσοι τοξεύεις;»
ΠΗΓΗ
ΠΗΓΗ
West, Benjamin. 1738-1820
Αρκετοί καλλιτέχνες εμπνευσμένοι από το ποίημα του Θεοκρίτου, Κηριοκλέπτης, έχουν αποδώσει με τον δικό τους τρόπο αυτήν την σκηνή.Εκέντρωσε μιά μέλισσα τον έρωτα τον κλέφτη
όταν της έκλεβε κερί μέσ’ από την κυψέλη,
κι όλα του τ’ ακροδάχτυλα τα βρήκε το κεντρί της.
Κι αυτός πονούσε ο δύστυχος κ’ εφύσαγε τα χέρια
κ’ εχτύπαγε τα πόδια του πηδώντας απ’ τον πόνο·
κ’ έτρεξε στη μητέρα του την όμορφη Αφροδίτη
πώς είν’ η μέλισσα μικρή κι όμως σκληρά πληγώνει.
Κ’ εγέλασ’ η μητέρα του και στράφηκε και τούπε:
Γιατί απορείς; μήπως και συ της μέλισσας δε μοιάζεις;
Έτσι μικρός είσαι και συ κ’ έτσι σκληρά πληγώνεις.
Θεοκρίτου Κηριοκλέπτης (Μετάφραση Ιωάννης Πολέμης)
Ὀδυσσέας Ἐλύτης (β)
– V –
Ποιό μπουμποῦκι ἀκόμη ἀνέραστο ἀπειλεῖ τὴ μέλισσα;
Ὁ ἄνεμος βρίσκει μιὰ παρέα φυλλώματα κυματιστά
Ἡ στεριὰ σκαμπανεβάζει
Στὸν ἀφρό τῶν χόρτων οἱ μουριές ἀνοίγουν τὰ πανιά –
Τὸ τελευταῖο ταξίδι μοιάζει μὲ τὸ πρῶτο-πρῶτο.
– VII –
Κάτω στῆς μαργαρίτας τὸ ἁλωνάκι
Στῆσαν χορό τρελλό τὰ μελισσόπουλα
Ἱδρώνει ὁ ἥλιος τρέμει τὸ νερό
Φωτιᾶς σουσάμια σιγοπέφτουνε
Στάχυα ψηλά λυγίζουνε τὸν μελαψό οὐρανό!
(Οδυσσέας Ελύτης, Ο ΗΛΙΟΣ Ο ΗΛΙΑΤΟΡΑΣ – Κορίτσι)
Το ‘να χέρι μου κρατεί
μέλισσα θεόρατη
τ’ άλλο στον αέρα πιάνει
πεταλούδα που δαγκάνει
«Ούτε μέλισσα καν δε γελάστηκε το χρυσό ν΄αρχινίσει
παιχνίδι ούτε ζέφυρος καν τις λευκές να φουσκώσει ποδιές.»
(Οδυσσέας Ελύτης, ΕΚ ΤΟΥ ΠΛΗΣΙΟΝ)
«Στα ερείπια συχνάζουν οι μέλισσες και οι πρώην ιδέες».
(Οδυσσέας Ελύτης, ΑΣΜΑ ΗΡΩΙΚΟ ΚΑΙ ΠΕΝΘΙΜΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΧΑΜΕΝΟ ΑΝΘΥΠΟΛΟΧΑΓΟ ΤΗΣ ΑΛΒΑΝΙΑΣ)
«Λένε γι΄αυτόν που κάηκε μες στη ζωή, όπως η μέλισσα μέσα στου θυμαριού τ΄ανάβρυσμα, για την αυγή που πνίγηκε στα χωματένια στήθη»
(Οδυσσέας Ελύτης, ΤΟ ΦΩΤΟΔΕΝΔΡΟ ΚΑΙ Η ΔΕΚΑΤΗ ΤΕΤΑΡΤΗ ΟΜΟΡΦΙΑ)
«Τι γυαλόπετρες φούχτες, τι καλάθια φρέσκες μέλισσες και σταμνιά φουσκωτά όπου άκουγες ββββ να σου βροντάει ο αιχμάλωτος αέρας.»
Ψυχή μου! Τι σε θέλω, ψυχή μου; Τι
κάθεσαι και
δε γίνεσαι μέλισσα; Δυο γραμμούλες φωτός,
δυο αστεράκια οι κεραίες σου – πέταξε, πρόλαβε,
τρέξε,
ένα γύρο, δυο γύρους, τρεις γύρους, να φέρεις
φωτιά στην κυψέλη σου.
Ψυχή μου, χαρά μου, τι κάθεσαι μέλισσα;
Άνοιξαν όλα τα λουλούδια του σύμπαντος.»
(Νικηφόρος
Βρεττάκος, ΤΑ ΠΟΙΗΜΑΤΑ, Τόμος 2ος, Εκδόσεις Θεμέλιο)
Ὁ Ἀγρὸς τῶν λέξεων- Νικηφόρος Βρεττάκος(απόσπασμα)
Ὅπως ἡ μέλισσα γύρω ἀπὸ ἕνα ἄγριο
λουλούδι, ὅμοια κ' ἐγώ. Τριγυρίζω
διαρκῶς γύρω ἀπ' τὴ λέξη.
Πριν έρθεις εσύ, ήρθαν
οι μέλισσες
(σαν ένα σμήνος που αποκόπη απ΄ το φως)
με χαιρέτησαν.
(σαν ένα σμήνος που αποκόπη απ΄ το φως)
με χαιρέτησαν.
Πριν έρθεις εσύ, όταν
βγήκα στην πόρτα
Έστρεψαν όλα τα λουλούδια μαζί,
Με χαιρέτησαν
Έστρεψαν όλα τα λουλούδια μαζί,
Με χαιρέτησαν
Πριν έρθεις εσύ, όσα
δίνει ο ήλιος
Όλα τα είχα. Μούλειπε μόνον
Ένα χαμόγελο.
Όλα τα είχα. Μούλειπε μόνον
Ένα χαμόγελο.
- Γιῶργος Σεφέρης (β)- - - - - - τοῦ φθινοπώρου
ἐδῶ εἰναι τὰ τρεχάμενα νερὰ ἐδῶ εἰναι ὁ κῆπος
ἐδῶ βουίζουν οἱ μέλισσες μὲς στὰ κλωνάρια
καὶ κουδουνίζουνε στ' αὐτιὰ ἑνὸς βρέφους
καὶ ὁ ἥλιος νά! καὶ τὰ πουλιά τοῦ παραδείσου
ἕνας μεγάλος ἥλιος πιὸ μεγάλος ἀπ' τὸ φῶς.
Γιώργος Σεφέρης, ΤΟ ΣΩΜΑ
«Τούτο το σώμα που έλπιζε σαν το κλωνί ν΄ανθίσει και να καρπίσει και στην παγωνιά να γίνει αυλός η φαντασία το βύθισε σε ένα βουερό μελίσσι για να περνά και να το βασανίζει ο μουσικός καιρός.»
Γιώργος Σεφέρης, ΥΣΤΕΡΟΓΡΑΦΟ
«Γνώρισα τη φωνή των
παιδιών την αυγή πάνω σε πράσινες
πλα γιές ροβολώντας χαρούμενα σα μέλισσες και σαν τις πεταλούδες με τόσα χρώματα.»
Γιώργος Σεφέρης, ΠΡΩΪ
Ανάμεσα στην ισημερία της άνοιξης και
την ισημερία
του φθινοπώρου
εδώ είναι τα τρεχάμενα νερά εδώ είναι ο
κήπος
εδώ βουίζουν οι μέλισσες μες στα
κλωνάρια
και κουδουνίζουνε στ’ αυτιά ενός
βρέφους
και ο ήλιος να! και τα πουλιά του
παραδείσου
ένας μεγάλος ήλιος πιο μεγάλος απ’ το
φως.
- «Νύχτα γιομάτη θαύματα, νύχτα γιομάτη σπαρμένη μάγια! Χωρίς ποσώς γης, ουρανός και θάλασσα να πνένε, Ούδ΄όσο κάνει η μέλισσα κοντά στο λουλουδάκι, Γύρου σε κάτι ατάραχο π΄ασπρίζει μες στη λίμνη,»
- «Για κοίτα κει χάσμα σεισμού βαθιά στον τοίχο πέρα, και βγαίνουν άνθια πλουμιστά και τρέμουν στον αέρα, λουλούδια μύρια, που καλούν χρυσό μελισσολόι, άσπρα, γαλάζια, κόκκινα και κρύβουνε τη χλόη.»
Γυναίκα μου
Μέλισσά μου με τη χρυσή καρδιά
Μέλισσά μου με τα μάτια πιο γλυκά απ' το μέλι
Τί κάθησα και σου 'γραψα πως ζήτησαν το θάνατό μου.
Γιάννης Ρίτσος (ε) ,Ὅταν ἔρχεται ὁ Ξένος (απόσπασμα)
Μέλισσες τρυγάν, τρυγάν
τα ξανθόχρυσα λουλούδια
τα ξανθόχρυσα τραγούδια
και σου φτιάχνουν και σου φτιάχνουν
(άνοιξε το χέρι σου)
σου 'φτιαξαν το μέλι σου.
Κυρά των αμπελιών
που σ’ είδαμε πίσω απ’ το δίχτυ του πευκόδασου
να συγυρίζεις με το χάραμα
τα σπίτια των αϊτών και των τσοπάνων.
Πάνω στη φούστα σου ο Αυγερινός.
Δύο αγουροξυπνημένες μέλισσες
κρεμούσανε στ’ αυτιά σου σκουλαρίκια
και τα πορτοκαλάνθη σου έφεγγαν
τη μαύρη την καμένη στράτα.
Μαρία Πολυδούρη, Μακριά σου (απόσπασμα)
ΙΙ
Το γέλιο άνθισε και φώτισε το πρόσωπό μου
Η σκέψη ελευθερώθηκε και πετάει σαν πουλί
Οι φίλοι με ξανακέρδισαν
και τους κέρδισα κι εγώ με τη σειρά μου
Δημιουργώ σαν τη μέλισσα
εκεί που είχα ξεχάσει πώς γίνεται το μέλι.
Πόσο όμορφη μάσκα διάλεξα στ' αλήθεια !
(Ανδρέας Κάλβος, ΩΔΗ τετάρτη, Εις Σάμον)
«Μούσα το Ικάριον πέλαγος έχεις γνωστόν. Να η Πάτμος, να αι
Κορασσίαι, κ΄η Κάλυμνα που τρέφει τας μελίσσας με΄αθέριστα
άνθη.»
ΠΗΓΗ
Όμως θα πρέπει να 'ταν άνοιξη
για και μέλισσες βλέπω
να πετούν γύρω απ΄ αυτή τη μνήμη,
με περιπάθεια και πίστη
να συνωστίζονται στον κάλυκά της.
Δέν θέλω ἐγώ οὔτε τό μέλι οὔτε τή μέλισσα.
Ἄς πάρουν οἱ ἄνεμοι κι οἱ ἔγνοιες του ἐκεῖνον
πού θέλησε νά μέ πληγώσει. Ἔ, δέν εἶναι
ὀργίλη κι ἐκδικητική μά ἁγνή ἡ ψυχή μου.
Δέν θ’ ἀγγίξω ὅμως καί τόν οὐρανό, τόσο κοντούλα!
Ὥς πότε πιά παρθένα θ’ ἀπομένω;
